Şema Terapisi
Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş olan Şema Terapi modeli erken dönem çocuklukta yaşanılanların, yetişkinlik dönemindeki etkilerine ve değişimine odaklanmaktadır. Değişime dirençli zor vakalar veya kişilik bozukluklarını temel alan yaklaşım zamanla diğer alanlarda da bireysel, grup ve çift terapileri gibi farklı sorun alanlarında uygulanmaya başlamıştır.
Şema, çocukluktan başlayan ve yaşam boyunca sürekli tekrar eden kalıplardır ve düşünce, duygu, davranış ve ilişki kurma biçimlerimizi etkiler. Şema yaklaşımı, kendimizle sonsuza kadar yüzleşmeyi içerir ve bu genellikle çok kolay olmaz. Şema terapi yaklaşımı, size şemalarınıza göre ne tip ilişkiler kurmanızın sağlıklı olduğu, hangilerinden kaçınmanız gerektiğini gösterir.
Şemaların gelişmesinde iki önemli faktör rol oynar. Bunlardan birincisi isteğimiz dışında doğuştan sahip olduğumuz mizacımızdır. Diğeri ise erken çocukluk ve ergenlik döneminde maruz kaldığımız yaşantılarımız ve doyurulmamış çocukluk ihtiyaçlarımızdır. (Güvende olmak, kabul görmek, kendini ifade edebilmek, başarı vb.)
Şema terapiyle çalışan uzmanlar terapiye başvuran kişilerin getirdikleri güncel problemlerinin arkasında hangi doyurulmamış çocukluk ihtiyaçlarının ve şemalarının yer aldığını tespit etmeye çalışırlar. Soruna sebep olan şemaların tespitinden sonra ise kişinin bu şemasıyla nasıl baş etmeye çalıştığını anlamaya çalışarak, bu yöntemlerden işlevsel olmayanları eleyip yerine sağlıklı yetişkin modunu güçlendirmeyi amaçlar.
Şema Türleri
Beş farklı alanda toplamda 18 uyumsuz şema bulunuyor.
1. Ayrılma ve Reddedilme Şemaları
Terk Edilme / İstikrarsızlık
- Diğer insanlar tarafından terk edileceğine inanma, diğerlerini güvenilmez bulma.
Duygusal Yoksunluk
- Temelde korunma, ilgi ve empati yoksunluğu olmak üzere kişinin duygusal ihtiyaçlarının diğerleri tarafından karşılanmayacağına inanma.
Güvensizlik / Kötüye Kullanılma
- Diğer insanlar tarafından aldatılacağına, kandırılacağına, kötüye kullanılacağına inanma.
Sosyal İzolasyon / Yabancılaşma
- Kendini diğerlerinden farklı görme, herhangi bir grubun parçası olamama, dışlanmış ve yalnız hissetme.
Kusurluluk / Utanç
- Kişinin kendini kusurlu, işe yaramaz ve değersiz hissetmesi; eleştiri, suçlama ve reddedilmeye karşı aşırı duyarlı olma.
2. Zedelenmiş Özerklik ve Başarısızlık Şemaları
Dayanıksızlık
- Dayanıksızlık şeması beklenmedik olaylara karşı aşırı kaygılanma ve hemen felaket senaryoları üretmeyi anlatan uyumsuz bir şemadır.
Bağımlılık / Yetersizlik
- Bağımlılık şeması kişinin başkalarından yardım almadan sorunların üstesinden gelmekte zorlanma, tek başınayken çaresiz hissetmesini ifade etmektedir.
Başarısızlık
- Başarısızlık şeması kişinin kendini hayata karşı başarısız hissetmesi ve hiçbir zaman da başarılı olamayacağına dair olan inancını belirten uyumsuz bir şemadır.
İç İçe geçme
- Tam olarak bireyselleşememe, ebeveynlere veya yakınlarına bağlı kalma, diğerlerinin sürekli desteğine ihtiyaç duyma.
3. Zedelenmiş Sınırlar Şemaları
Haklılık / Büyüklenmecilik
- Kendini diğer insanlardan üstün bulma, kuralları dikkate almama, her zaman haklı ve ayrıcalıklı olduğuna inanma, diğerleriyle rekabetçi bir ilişki içinde olma.
Yetersiz Öz Denetim
- Çabuk vazgeçme, disiplinli olamama, kişisel doyumu erteleyememe, sorumluluklarla yüzleşmekten kaçınma.
4. Başkaları Yönelimlilik Şemaları
Fedakârlık
- Kendinden ödün vererek diğerlerinin ihtiyaçlarını düşünme, kendine odaklandığında suçlu hissetme.
Onay Arayıcılık
- Güvenli ve doğru bir kendilik duygusu oluşturmak için diğerlerinin onayına ihtiyaç duyma, diğerlerinin görüşlerine çok önem verme.
Boyun Eğicilik
- Kontrolü diğerlerine verme, kötü davranılma veya terk edilme gibi duygulardan kaçmak için kendi istek ve ihtiyaçlarını diğer insanların talepleri doğrultusunda şekillendirme.
5. Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık Şemaları
Yüksek Standartlar
- Yüksek standartlar şeması her konuda kendinden yüksek beklentiler içinde olma, bu beklentilere hiç ulaşamadığı için gevşeyip rahatlayamama, kendine karşı eleştirel ve katı bir tutum sergilemeyi ifade eder.
Duyguların Bastırılması
- Duyguları bastırma şeması diğer insanlar tarafından kötü görünmemek için kendi duygularını bastırma, duyguları önemsiz bulmayı ifade etmektedir.
Karamsarlık
- Olumluları görmezden gelip olumsuzlara odaklanma, hata yapmaktan korkma, şikâyet etme, sürekli kaygı ve endişe duyma.
Cezalandırıcılık
- Kendi standartlarına uymayan gerek kendisine gerekse diğer insanlara karşı hoşgörüsüz ve öfkeli olma, hata veya yanlışların bir bedeli olması gerektiğine inanma.
Şema Terapi Uygulanma Yöntemi
- Şema terapinin uygulanmasını iki aşamada inceleyebiliriz. İlk aşamada şema terapi hakkında bilgi veriliyor. Karşılıklı diyalog, form veya duygusal teknikler yardımıyla kişideki şemalar ve kişinin bunlarla başa çıkma yöntemi tespit ediliyor. İkinci aşamada ise bilişsel, duygusal, davranışsal ve terapötik ilişkinin olduğu teknikler kullanılarak kişide var olan şemalar uzun vadeli ele alınıyor. Bu süreçte kişinin şemaları terapistle beraber sorgulanarak kişinin daha önceden yaptığı ve halen yapmakta olduğu düşünce hataları ele alınıyor. Kişinin geçmişini yeni bilgiler ışığında anlamlandırması sağlanarak geçmişle bugün arasında köprü kuruluyor. Kişi bunları fark ettikçe ve yaşadıklarıyla ilgili olarak geçmişteki benliğiyle barıştıkça bu şemaların etkisi azalıyor.
Şema Terapi Hangi Hastalıklar İçin Uygulanır?
- Şema terapinin etkinliği özellikle borderline kişilik bozukluğu yaşayan bireylerin terapi süreçlerinde kanıtlanmış olmakla birlikte şema terapi yöntemleri kronik depresyon, yeme bozuklukları, travma sonrası stres, ilişki sorunları, madde bağımlılığı, anksiyete gibi birçok durumla mücadele eden danışan için terapistleri tarafından kullanılabiliyor.